Een blog over adrenalineverslaving, die ik ooit eerder publiceerde. In 2014, toen ik net begonnen was met volgen van cursussen zenfilosofie ondersteund door -meditatie en ik van het ene verhelderende inzicht in het andere duikelde. Een blog waaraan ik terug denk nu ik met mijn studie Psychologie & Gezondheid bezig ben en me verder verdiep in wat ons drijft. De blog kan van nut zijn voor iedereen die aan het rondrennen is of mensen in zijn of haar omgeving ziet rondrennen. Op adrenaline misschien wel.
Eerst maar eens even dit filmpje… *1
Zoals je hierin kunt zien maken we hormonen aan in stresssituaties. Eigenlijk denk ik dat dit bij iedereen wel bekend is. Dat we verslaafd kunnen raken aan die hormonen is wellicht minder bekend. En wel belangrijk, want, net als voor iedere andere verslaving, geldt ook hier, dat deze afhankelijkheid zorgt voor verlies van controle. En persoonlijk wil ik dat al nooit, maar als adrenaline je de baas wordt, berg je dan maar!
Hoe zit het dan?
Laat ik beginnen met benadrukken dat met stress op zich niks mis is. In de training ‘stresspreventie & persoonlijkheidsfactoren‘, die ik jarenlang in company gaf in het kader van gezondheidsmanagement, stel ik zelfs dat je stress nodig hebt. Stress zet ons namelijk in beweging. Als ik ’s ochtends geen enkele vorm van stress zou ervaren zou ik geen (of in ieder geval minder) reden hebben om mijn bed uit te komen. Die beweging komt voort uit de aanmaak van stresshormonen. Die werken als een soort batterij. Die batterij laadt op in rust, zodat je daarna weer in actie kunt komen. So far, so good: ik ben mijn bed uit en kan aan mijn dag beginnen.
En dan?
Als we vroeger in een ernstig stressvolle situatie terecht kwamen (denk aan beren op je weg), dan was onze reactie daarop van levensbelang. Dat systeem kent ons lijf nog steeds (zegt de evolutionaire psychologie, waarin gesteld wordt dat we oude nuttigheden overerven). Als we te maken krijgen met iets bedreigends (fright) stelt juist de aanmaak van stresshormonen ons in staat heel snel te beslissen of we moeten vluchten (flight) of vechten (fight). Adrenaline maakt ons, samen met noradrenaline, scherp en snel van denken. De tijd lijkt te vertragen en wij kunnen de juiste actie bepalen. We staan strak en zijn alert en vol energie en weten wat we moeten doen én kunnen dat ook. Hoewel echte beren op de weg bij ons uiterst zeldzaam zijn, kennen we zeker wel andere precaire situaties op de weg. Denk maar even aan een moment dat je een ‘bijna misser’ had in het verkeer. Er gierde iets door je lijf, je had een enorme sterke focus en je reageerde in een normaal gesproken onevenaarbare snelheid. Dat kon allemaal omdat je autonome zenuwstelsel in werking trad en je daarna razendsnel adrenaline en noradrenaline had aangemaakt. Gelukkig maar! En dan zijn we er nog niet, want hierna maakt ons lijf cortisol aan, dat ervoor zorgt dat er meer glucose in ons bloed komt, waar we weer energie uit kunnen halen om óf stiekem alert te blijven als het gevaar nog niet is geweken óf om bij te tanken om de dingen te doen die ‘ook nog’ op ons programma stonden.
Adrenaline, noradrenaline en cortisol zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en vallen alle drie onder de noemer ‘stresshormonen’. Adrenaline werkt vooral op onze overlevingsfuncties, noradrenaline op fysieke inspanning en cortisol voert dus energie aan, door, via een ingenieus chemisch proces, eiwitten uit onze spieren om te zetten in suiker.
Allemaal helemaal goed, mits er hersteltijd achteraan komt. En daar gaat het natuurlijk nog wel eens mis. Als we teveel of te lang onder druk staan blijven we stresshormonen aanmaken, ofwel dan is er sprake van een langdurige toestand van arousal *2 En dan wordt dus maar steeds eiwit uit spieren afgebroken. Cortisol onderdrukt ook nog het immuunsysteem en kan depressieve symptomen veroorzaken. Het wordt niet voor niets ook wel ‘sloophormoon’ genoemd! Als we teveel of te lang onder druk staan hebben we geen tijd om ons lijf weer in balans te brengen en onze andere energiebronnen aan te vullen en aan te boren. Dan lopen we op adrenaline. En dat houden we niet vol.
Hoe werkt dat dan?
Stresshormonen helpen ons dus in stresssituaties. Als we in de stress zijn geschoten, maar daar niet meer goed uit komen, blijven we in een bepaalde staat van paraatheid. Hoe dat biochemisch allemaal precies zit kun je heel gemakkelijk nalezen op internet *3. Wat ik belangrijk vind om met jullie te delen is dat we dan adrenaline gaan genereren om onszelf in staat te stellen te doen wat we te doen hebben als daarvoor eigenlijk de energie ontbreekt. Dan wordt adrenaline onze aanjager. Dat noem ik ‘op adrenaline lopen’. En eigenlijk zijn we dan heel gek bezig.
Zelf heb ik bij perioden minder of meer intensieve jaren in mijn leven. Ik ben niet echt een stilzitter en het gebeurt dan wel dat ik opeens ontdek (voor mij is het altijd een verrassing) dat ik teveel hooi op mijn vork heb genomen ofwel teveel ballen in de lucht aan het houden ben. Vroeger heb ik wel perioden gehad die ik misschien meer heb overleefd dan geleefd. Meestal als reactie op ingrijpende gebeurtenissen. Als afleiding van de pijn en het gedoe. Op adrenaline dus. Terugkijkend zie ik dat ik in die perioden chronisch later naar bed ging dan goed voor me was, vaker ‘ff een wijntje’ dronk, slecht sliep, meestal wel een keer wakker werd ’s nachts en dan begon te malen, geen rust meer had om een boek te lezen, altijd van alles tegelijk aan het doen was, zelfs in een vakantie met mijn laptop rondliep om toch vooral te kunnen blijven werken en soms ‘in de ontspanning schoot’ en gewoon bij iemand op de bank in slaap viel als ik eindelijk even tot rust kwam omdat die iemand bijvoorbeeld zo lief was om voor me te gaan koken en kopjes thee te brengen. Dan kon ik opeens 12 uur achter elkaar slapen!
Wat ik pas écht lastig vond van dat op adrenaline lopen: ik vloog vaak ‘in de fik’ als de druk te groot werd. Nu ben ik een temperamentvol type en ik leef met volle teugen, dus dat ik af en toe wat onstuimig reageer, dat zijn mijn vrienden wel gewend. Deze ‘in de fik’ boosheid was echter van een andere orde. Een soort oncontroleerbaar razen dat ik voelde in mijn lijf, ja zelfs in mijn bloed. Alsof mijn bloed kookte, zeg maar.
En toen ontdekte ik iets.
Begin 2014 begon ik dus met een cursus Zenmeditatie. Omdat ik het tijd vond dat razende in de fik vliegen te temperen. De basis voor de eerste cursus was het boek ‘leer denken wat je wilt denken’ van Rients Ritskes *4 en daaruit leerde ik dat het jezelf over de kop emotioneren een adrenalinetankstation is. En opeens realiseerde ik me dat ik in die drukke perioden gewoon heel veel adrenaline nodig had om te overleven. Meer dan ik zelf kon aanmaken. Dus moest ik ergens tanken. Dat deed ik door mezelf op de spits te drijven, gevaar op te zoeken en risico’s te nemen. Denk aan bumperkleven, keihard rechts inhalen, als eerste bij het stoplicht weg sjezen, 86 projecten door elkaar laten lopen, altijd te laat van huis vertrekken, maar ook door niet goed genoeg slapen en toch van mijzelf te eisen dat ik de volgende dag mijn planning haalde… van die dingen.
Mijn hypothese is dat ik mezelf af en toe zóveel had opgelegd dat ik helemaal geen ‘gewone’ energie genoeg had voor wat ik allemaal wilde doen. Dat ik daarom adrenalinekicks (groot en klein) heb opgezocht. Om bij te tanken. Dat ik daarmee een biochemisch aansturingsmechanisme in werking zette om die aanjager te activeren.
—
Note: Dit alles nog even los van het waarom van het druk zijn op zich, dat natuurlijk naast onbegrensd enthousiasme, zoals ik dat bij mezelf herken *5, ook een escape kan zijn van iets waar je je niet mee bezig wilt houden of een continue staat van alertheid als reactie op PTSS *6 bijvoorbeeld… en yep, ook die herken ik bij mezelf, maar daarover later meer.
—
Mijn aanname is dat dit hele reactiemechanisme nooit alleen voor mij kan gelden. Dat we mede hierom met zovelen in onze samenleving altijd maar op scherp staan en we elkaar als partners in de haren vliegen als we eindelijk eens even niets hoeven, zoals op vakantie enzo. Dat we ons hierom zo enorm opwinden als we in de ‘verkeerde’ rij voor de kassa staan en vreselijk tekeer gaan als we niet de service krijgen waarvan we vinden dat we daar recht op hebben. Dat we daarom misschien wel gaan rellen. Op die manier verzorgen we namelijk ons eigen adrenalinepeil, zodat we door kunnen met wat we bedacht hadden te ‘moeten’ doen of moeten doen onder omstandigheden die we niet zelf gekozen hebben. Omdat we dat van onszelf vragen, omdat we dat als maatschappij van elkaar vragen.
We hebben adrenaline nodig.
We zijn ervan afhankelijk.
We slopen onszelf.
Het goede nieuws is dat je jezelf heel gemakkelijk van deze kunt bevrijden van de verslaving, die je voor jezelf organiseert als je meer moet dan je kunt. Gewoon een kwestie van je agenda leegschudden. En dat afkicken gaat nog snel ook. Zonder bijverschijnselen. Althans… ik knap er altijd direct van op.
Wat ik doe? Bij tijd en wijle ga ik niet alleen ’s ochtends ff op mijn kussentje zitten, maar duik ik een week lang de stilte in voor een sesshin *7. In die week zak ik dieper en dieper uit mijn hoofd en kom ik altijd op een bepaald moment in een zo rustige toestand dat er als vanzelf van alles opborrelt. En dan weet ik weer waar de boel stagneert en wat ik nodig heb om mezelf weer vlot te trekken. Maar ook een boswandeling in alle rust of een avondje in bad, een dagje in de hangmat met of zonder boek of gewoon alle tijd nemen voor een museumbezoek, het doen van boodschappen… whatever… helpt al.
Pas als ik even stop met dat rennen, zie ik weer hoe ik stress tot mijn vriend kan maken, zoals Kelly McGonigal ook in deze TEDTalk *8 zegt, en krijg ik weer helder hoe ik kan kiezen voor mezelf in plaats van slaaf te zijn van adrenaline. Dan hou ik al die ballen in de lucht, doe ik al die leuke dingen, geniet ik met volle teugen wat het leven mij biedt, maar dan ‘self in control’.
re-edit ©2022 SandraMEJacobs
[1] https://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20130322_adrenaline01
[2] De activatietoestand van ons zenuwstelsel
[3] http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/124249-stresshormonen-cortisol-adrenaline-en-noradrenaline.html
[4] Leer denken wat je wilt denken – Rient Ritskes
[5] de Multipotentialista
[6] PTSS
[7] Sesshin 2022
saniszen 